Radość
Przyjaciele powinni być radosnymi i ekscytującymi kompanami. Dzieci z entuzjazmem i wesołym usposobieniem są wartościowymi kompanami, nawet jeśli mają jakieś deficyty i ograniczenia. Przyjaciele ciągle poszukują sposobów, aby coraz bardziej zacieśniać wzajemne, pozytywne więzi. Natura tych więzi jest dynamiczna i zmienia się wraz z rozwojem dzieci. Wspólna zabawa z czasem zamienia się w przepełnioną humorem konwersację. Pojawiają się wspólne zainteresowania, dzielenie się emocjami i rozwiązywania wszystkich zgrzytów, które nieuchronnie powstaną pomiędzy przyjaciółmi.Odnoszenie
Dzieci, które rozwijają przyjaźń swoje zachowanie w dużej mierze uzależniają od uczuć, pomysłów i działań swoich przyjaciół. Zachowanie naszego przyjaciela w dużym stopniu determinuje nasze własne zachowanie. W początkowym etapie odnoszenie objawia się jedynie jako uzależnienie naszych poczynań od emocjonalnych reakcji naszego partnera. Z czasem nasze odnoszenie staje się bardziej wysublimowane i przekształca się w ciągłe analizowanie umysłu drugiej osoby. Dobrzy przyjaciele posiadają wzajemną mapę zainteresowań, czynności, a także słabych i silnych stron.Wzajemność
Przyjaciele powinni mieć równy wkład we wspólny związek. Wzajemność, relacja polegająca na dawaniu i braniu zaczyna się wtedy kiedy dziecko nauczy się być równoprawnym partnerem w podtrzymywaniu związku. Wzajemność zawiera także w sobie konieczność wspierania drugiej osoby i liczenie na docenienie. Dziecko, któremu nie są obojętne potrzeby i zainteresowanie drugiej osoby może liczyć na podobne traktowanie. Dobrzy przyjaciele zdają sobie sprawę z tego, że czasem będą musieli z czegoś zrezygnować tylko dlatego, że ich przyjaciel bardzo pragnie czegoś innego.Naprawa
Przyjaciele powinni umieć radzić sobie w przypadku wystąpienia różnicy zdań pomiędzy nimi. Powinni umieć rozwiązywać pojawiające się konflikty bez niszczenia wzajemnej przyjaźni. Ci, którzy częściej nie zgadzają się ze sobą niż się zgadzają mają mniejszą szansę na zawiązanie przyjaźni. Z drugiej strony nie można mieć oderwanych od rzeczywistości wymagań co do drugiej osoby. Problemy pojawiają się jeśli jedna ze stron oczekuje, że druga strona zawsze powinna się z nią zgadzać, wiedzieć wszystko o drugiej osobie i zachowywać się tak, jakby druga strona nie mogła mieć też innych przyjaciół. Trzeba zdać sobie sprawę, że cierpienia i rozczarowania są nierozłącznym elementem przyjaźni. Osoby, które nie są skłonne do wybaczania z trudem utrzymują przyjacielskie relacje. W przyjaźni trzeba nauczyć się rozumieć, że intencja i konsekwencje jakiegoś działania to dwie różne rzeczy. Czasem też motywacja dla jakiegoś działania przyjaciela nie jest przejrzyście widoczna. I w końcu, prawdziwy przyjaciel powinien umieć wejrzeć wgłąb siebie i szukać przyczyn kłopotów w swoich poczynaniach. Wszystkie te poczynania możemy nazwać "naprawianiem wzajemnych relacji". Bez tych poczynań nawet dobrze zapowiadająca się przyjaźń szybko się zakończy.Improwizacja i współtworzenie
Jedną z najwspanialszych zalet przyjaźni jest radość jaka płynie ze znajdowania wspólnych, specjalnych sposobów na dzielenie się spostrzeżeniami i pomysłami. Te nowe sposoby są unikalna dla danego związku. Inne osoby mogą nie zrozumieć i docenić jakiegoś dowcipu, ale zgrani przyjaciela z bagażem wspólnych przeżyć będą się wspólnie śmiali do rozpuki za każdym razem kiedy ten dowcip usłyszą.Poczucie przynależności do grupy
Bycie przyjacielem to poczucie, że jest się ważnym elementem jakiejś większej całości. Przyjaźń pociąga za sobą poczucie przynależności. Kiedy przyjaciele są razem to z powodu tego, że doświadczają tych samych przeżyć i emocji, czują jakby niemalże byli częścią jednego ciała. Termin "We-go" ukuty przez badacza Bob'a Emde jest krótszą wersją zwrotu "We-Ego" mającego konotacje do "umysłu zbiorowego". Ten zbiorowy umysł pozwala przyjaciołom robić rzeczy, których nie podjęliby się robić samodzielnie.Wspólne wspomnienia
Wspólne doświadczenia są częścią wspólnej historii, wspólnego losu i poczucia, że zainwestowało się w związek. Przyjaciele z lubością wspominają wspólne wydarzenia z przeszłości. Takie wspominanie cementuje związek. Pamięć o przeżytych wspaniałych przygodach pozostaje na zawsze. Te wspomnienia pomagają przezwyciężyć trudne chwile i okresy rozłąki.Utrzymanie
Jedną z cech charakterystycznych przyjaźni jest gotowość do swojego poświęcenia wolnego czas dla innej osoby, kiedy nie ma żadnych nacisków ani nagród żeby tak postępować. Dobrzy przyjaciele myślą o sobie nawet jeśli nie są razem. Starają się ciągle pozostawać w kontakcie i utrzymują ten kontakt dla samego utrzymywania kontaktu. W dodatku nie potrzebują do tego żadnego grafiku czy zewnętrznych motywacji. Zwroty "Tak tylko zadzwoniłem" albo "Zadzwoniłem bez specjalnego powodu" mają odpowiednie warianty na całym świecie.Sojusz
Przyjaciele widzą, że mogą na sobie polegać, także w krytycznych sytuacjach. Przeświadczenie, że bez względu na wszystko masz u swojego boku wiernego przyjaciela dodaje Ci odwagi do zmierzenia się z niemal każdym przeciwieństwem losu. Prawdziwi przyjaciele umieją dochować tajemnicy, są szczerzy i lojalni. Osoby, które tego nie robią stają się niewiarygodne. Z czasem Twoje dziecko będzie zwracało coraz większą uwagę na to jak różni się to co dana osoba mówi i robi. Jeśli masz przyjaciela to musisz chcieć i zrobić wszystko żeby mu pomóc jeśli on jest w potrzebie.Akceptacja
Ludzie czują się dobrze w przyjacielskim związku ponieważ wiedzą się, że akceptowane pomimo swoich wad. Przyjaciel zna na wylot twoje słabości i mocne strony. Kiedy uda Ci się dokonać jakiegoś sukcesu to Twój przyjaciel doceni to i wyrazi uznanie. Z drugiej strony, jeśli coś Ci się nie powiedzie to możesz liczyć na pocieszenie i wsparcie przyjaciela. Przyjaciel potrafi Ci pomóc, doradzić, zadbać o Ciebie o dostarczyć emocjonalnego wsparcia. Krytyka jest też elementem przyjaźni, ale powinna być używana zręcznie.Umiejętności relacyjne
Czytając powyższe opisy możesz być zdumiony jak kluczowe dla przyjaźni umiejętności różnią się od tego co jest nauczane w szkołach pod pojęciem "umiejętności społecznych". Jesteśmy przyzwyczajeni do myślenia, że umiejętności społeczne to jedynie kontakt wzrokowy, naprzemienne wykonywanie czynności, uśmiechanie się, zadawanie pytań i tym podobne rzeczy. Jest tak ponieważ istnieją dwa różne rodzaje społecznej interakcji i dzieci są zazwyczaj uczone tylko jednej. Na nieszczęście ten rodzaj, który jest zazwyczaj uczony opiera się umiejętnościach instrumentalnych, a te niestety nie zapewniają powodzenia w zawieraniu przyjaźni. Społeczne umiejętności instrumentalne potrzebne są w sytuacji kiedy coś od kogoś chcemy lub musimy się dopasować do jakiejś sytuacji. Naukowcy nazywają jest instrumentalnymi ponieważ kiedy ich używamy to traktujemy ludzi jak instrumenty za pomocą których realizujemy nasze potrzeby. Większość ludzi mówiący o umiejętnościach społecznych ma na myśli instrumentalne umiejętności społeczne. Umiejętności, które są wymaga do zawierania i utrzymywania przyjaźni nie mieszczą się w kategorii instrumentalnych. Wprost przeciwnie, należą one do drugiej grupy, którą moglibyśmy nazwać "umiejętnościami relacyjnymi". Oba rodzaje umiejętności, zarówno instrumentalne jak i relacyjne, są ważne, ale tylko te drugie dają nam możliwość zawierania przyjaźni i innych intymnych związków. Poniższy rysunek obrazuje różnice pomiędzy umiejętnościami instrumentalnymi i relacyjnymi.Umiejętności społeczne
- Umiejętności instrumentalne
- Zachowywanie się w sposób odpowiedni w klasie
- Przestrzeganie zasad obowiązujących podczas posiłku
- przygotowywanie się do egzaminów
- Umiejętności relacyjne
- Nawiązywanie i podtrzymywanie przyjaźni
- Zakochiwanie się
- Empatia dla członków rodziny
Umiejętności instrumentalne mają zazwyczaj zastosowanie w sytuacjach, w których wymagamy przewidywalnego, stałego zachowania. Umiejętności relacyjne wykorzystujemy w sytuacjach, w których sama relacja z drugą osobą jest dla nas czymś najważniejszym. Umiejętności te są pomocne do pogłębiania relacji pomiędzy ludźmi, dzielenia się wspólnymi przeżyciami i wspólnego działania. Relacje takie jak przyjaźń, czy wspólna zabawa dzieci nie trzymają się sztywnych reguł i są w swej naturze nieprzewidywalne. To co liczy się w takich sytuacjach to elastyczność, kreatywne myślenie i koordynacja wspólnych działań.
Relacje społeczne uczą nas patrzeć na rzeczy z różnych perspektyw. Dostarczają doświadczenia, żeby pokazać nam, że nie ma jedynego słusznego sposobu myślenia, odczuwania, rozwiązywania problemów czy zachowywania się. Dzięki relacjom społecznym możemy patrzeć na świat oczami innych ludzi i dostrzegamy, że to co oni widzą różni się od tego co my widzimy. Relacje uczą nas, że obserwowany świat nie jest absolutem, a rzeczą względną. W relacjach nasze poczynania nie są ani złe ani dobre. Jest inaczej, nasze poczynania albo mają albo nie mają znaczenia w zależności od tego czy mają wpływ na uczestników relacji. W podejściu instrumentalnym staramy się odtworzyć wyuczone wcześniej zachowania. W podejściu relacyjnym nie możemy zastosować takiej strategii. Musimy stale monitorować naszą interakcję z drugą osobą i dokonywać wymaganych zmian jeśli sytuacja tego wymaga.
Przekonaliśmy się, że te dwa rodzaje umiejętności społecznych wymagają różnych sposobów nauczania. To skłoniło nas do stworzenia Programu Rozwoju Relacji. To, że w naszym programie skupiamy się na umiejętnościach relacyjnych, a nie instrumentalnych powoduje, że ćwiczenia które prezentujemy różnią się od ćwiczeń z innych metod.
Kiedy uczymy kogoś umiejętności instrumentalnych to wykorzystujemy wyuczone schematy postępowań, które mają nam zapewnić założony cel. Uczymy ludzi, żeby potrafili rozpoznać odpowiednią sytuację (jedzenie obiadu na stołówce, zakupy w sklepie) i wykonali pasującą do tej sytuacji czynność. Umiejętności instrumentalnych najlepiej uczyć w środowisku naturalnym tak aby można było powiązać jakąś sytuację z odpowiednim zachowaniem. Najlepszym sposobem nauki są tutaj bezpośrednie polecenia, scenki sytuacyjne, modelowanie zachowań. Osoby, które uczymy umiejętności interpersonalnych są przeważnie dość kompetentne. Bywa, że jedna z osób funkcjonuje jako wzór do naśladowania dla innych. Schemat nauki tych umiejętności zakłada, że wszystkie osoby muszą poznać pewne reguły i następnie się im podporządkować. Postęp w nauce polega na poznawaniu coraz większej liczby możliwych reguł do zastosowania w różnych sytuacjach. Reguły do nauki są dobierane na podstawie wieku ucznia oraz sytuacji, z którymi się uczeń spotyka. Nauka umiejętności instrumentalnych ma swoje uzasadnienie. Pomaga ludziom nauczyć się niezmiennych reguł społecznych. Nie jest istotne, czy uczeni ludzie są przez to bardziej szczęśliwi lub czują bliskość z inną osobą. Nie, głównym celem umiejętności instrumentalnych jest to, aby osoba, która je posiada potrafiła sobie radzić w codziennych, rutynowych sytuacjach.
Relacji społecznych nie można sprowadzić do wyuczonych reguł. Działania, które podejmujemy wobec innych osób, z którymi jesteśmy w relacji zależą w dużym względzie od zachowania tych osób. Z tego względu "prawidłowe" zachowanie może być inne w różnych sytuacjach. Dlaczego wchodzimy w relacje? Bo chcemy uwspólnić nasze pomysły, cele, wspólnie coś stworzyć. Relacje są w swej naturze dynamiczne i wymagają ciągłego monitorowania zachowania innych i regulowania własnych zachowań. Musimy dbać o to, żeby nie dopuścić do takiej sytuacji, że ta zmienność relacji spowoduje jej zerwanie. Z drugiej strony zbyt mały element zmienności w relacji powoduje, że przestajemy tą relacją być zainteresowani - relacja staje się nużąca. Uczestniczenie z kimś w relacji przypomina żonglerkę, chcemy wykorzystać tyle piłek ile to tylko możliwe i jednocześnie żadnej z nich nie upuścić.
Z powodu swojej dużej złożoności jak i konieczności całkowitego skupienia umiejętności relacyjne są na początku uczone w otoczeniu pozbawionych dodatkowych bodźców i rzeczy, które mogły rozpraszać. W programie RDI, podobnie jak ma to miejsce podczas wychowania dzieci nuerotypowych, pierwszymi nauczycielami i przewodnikami dzieci są rodzice. Funkcjonują jako wzór do naśladowania. W miarę jak dziecko nabywa coraz większych kompetencji możemy stawiać przed nim coraz poważniejsze wyzwania i urozmaicać jego otoczenie. Kiedy dziecko jest już gotowe na interakcję z rówieśnikami to powinniśmy postarać się znaleźć dla niego kogoś odpowiedniego. Za takim podejściem przemawiają badania naukowe. Lepiej funkcjonujące dzieci mają tendencję do opóźnionego rozwoju umiejętności związanych z samoregulacją oraz społecznym odnoszeniem. To stanowi problem, bo te umiejętności są szalenie istotne. Bez tych umiejętności dziecko często znajduje się w sytuacji, w której czuje się niekompetentne i zależne od innych. Nawet dla najlepszego żonglera zbyt duża liczba piłek stanowi problem, podobnie ma to miejsce w relacjach społecznych. Nie ważne jak wysokie umiejętności posiadasz, zawsze przyjdzie taka chwila, że związek zostanie wystawiony na próbę i trzeba będzie umieć poradzić sobie w takiej sytuacji. Nic nie nauczy się osoba, która w takiej chwili będzie liczyła tylko na to, że to druga strona wszystko naprawi.
Kompetencje w sytuacjach społecznych wymagają pieczołowitego i starannego poszerzania wachlarza umiejętności. Dzieci muszą być uczone coraz trudniejszych umiejętności. Trzeba przy tym starać się niczego nie wypaczyć gdyż kolejno uczone umiejętności zależą od poprzednich.
