6. Poziom I. Etap 1. Aktywność 1. To co mówię jest ważne

Cele do realizacji

• Nauka dziecka zwracania uwagi na znaczenie komunikacji w relacjach między ludźmi
• Nauka dziecka zwracania uwagi na nasze słowa
• Nauka mówienia w taki sposób, aby dziecko nas słuchało

Omówienie aktywności

Jak często zdarza się, że jesteś sfrustrowany koniecznością wielokrotnego powtarzania tego samego do swojego dziecka? Wiele dzieci posiadających zaburzenia ze spektrum autyzmu nie jest dobrymi słuchaczami. Łatwo się rozpraszają, wymagając od rozmówcy ciągłego powtarzania i dbałości o to, żeby mieć pewność, że dziecko zrozumiało przekaz. Podczas tego ćwiczenia podkreślamy w subtelny sposób, że obie strony dialogu odpowiadają za jego podtrzymanie. Jeśli dziecko nie ma problemów ze zwracaniem uwagi na to co do niego mówisz, możesz pominąć to ćwiczenie.

Dzieci uczą się wykorzystywać dawane im niebezpośrednie wskazówki, aby zwiększać swoje zainteresowanie rozmówcą. Kluczowe jest aby dziecko nie potrzebowało bezpośredniej zachęty, aby zwrócić na coś swoją uwagę ("Uważaj!", "Popatrz na mnie", "Słuchaj co do Ciebie mówię"). Stosowanie takiego rodzaju bezpośrednich zachęt powoduje, że dziecko się od nich uzależnia, oczekując, że zawsze zostanie poinstruowane, kiedy powinno zwrócić na coś swoją uwagę.

Niebezpośrednie zachęty nie powodują tego rodzaju uzależnienia. Wręcz przeciwnie. Dziecko uważa, że ono samo, w sposób nieprzymuszony, podjęło jakąś akcję i nie oczekuję, aby ktoś go poinstruował, że ma zwrócić na coś swoją uwagę. Wrażenie dobrowolnego podjęcia działania powoduje, że dziecko w przyszłości będzie w mniejszym stopniu nastawione na to, że ktoś inny powie mu co powinno zrobić. Dbałość o to, żeby dziecko miało wrażenie iż podejmuje jakąś czynność dobrowolnie, jest kluczowa dla wszystkich opisywanych tu ćwiczeń.

Z pewnością zauważysz, że kilka pierwszych ćwiczeń z tego etapu nie pasuje do klasycznej definicji ćwiczenia. Są one raczej listą zmian w dotychczasowym sposobie komunikacji, którą rodzić powinien zastosować. Myśl o tych zmianach w sposobie komunikacji jak o pewnych nawykach, które trzeba sobie wyrobić.

Uczestnicy aktywności

To ćwiczenia wymaga zaangażowania wszystkich ważnych dla dziecka osób, które znajdują się w jego otoczeniu.

Przygotowanie aktywności

Stosowanie omawianego ćwiczenia nie powinno być zarezerwowane do wykonania w jednym określonym miejscu i czasie. Omawiane ćwiczenie to w rzeczywistości gruntowna zmiana sposobu komunikacji. Nowy sposób komunikacji powinniśmy stosować tak długo, aż dziecko nie będzie potrzebowało żadnych zachęt, aby zwracać uwagę na to, że chcesz się z nim komunikować.

Instrukcje dla prowadzącego

Nie staramy się w sposób formalny niczego dziecku tłumaczyć. Obserwujemy dziecko i oceniamy jego poziom zaangażowania podczas wspólnej komunikacji dopasowując naszą reakcje odpowiednio do tego w jaki sposób dziecko nas obserwuje i słucha. Podczas tego ćwiczenia możemy wyróżnić trzy podstawowe kroki:

Rozważna wymowa

Pierwszy krok wymaga od każdej osoby komunikującej się z dzieckiem, żeby zwolniła tempo swoich wypowiedzi celowo wydłużając pauzy pomiędzy słowami i zdaniami. Ta prosta z pozoru czynność będzie wymagała dużej praktyki. Nie sposób przecenić znaczenia tej zmiany w sposobie mówienia, nawet jeśli mamy do czynienia z dzieckiem posługującym się już mową. Ponieważ będziesz mówić wolniej i dokładniej, dziecku będzie łatwiej zrozumieć co chcesz mu przekazać.

Równowaga

Kolejnym krokiem jest dbałość o utrzymanie równowagi w komunikacji w dzieckiem. Równowaga w komunikacji składa się z dwóch elementów.

Po pierwsze, staraj się nie używać w żadnej wypowiedzi więcej słów niż używa dziecko. Dla przykładu, jeśli dziecko formułuje zdania składające się z dwóch lub trzech słów, postaraj się, żeby Twoje wypowiedzi były mniej więcej tej samej długości. Jeśli dziecko nie mówi wcale, używaj wyłącznie krótkich wypowiedzi.

Drugim elementem równowagi w komunikacji jest dbałość o to, żeby nie dodawać nowych słów do Twoich wypowiedzi, dopóki dziecko nie zrozumie słów, które wypowiadasz już obecnie i nie zacznie znacząco na reagować lub odpowiadać. Najlepiej próbować nie powtarzać ciągle tego samego i nie przekazywać dziecku nowych informacji jeśli dziecko nie rozumie dotychczasowych. Jeśli naszym celem jest to, żeby dziecko zwracało uwagę na to co mówimy nie dodawajmy nowych słów jeśli dziecko nie zwraca uwagi na słowa, których już używamy. Dodawanie nowych słów powoduje, że zmniejsza się ich wartość.

Oświetlanie

Trzecim elementem jest wprowadzanie elementów "oświetlających" do Twoich wypowiedzi. Takie niebezpośrednie wskazówki są silnym sygnałem dla dziecka, że jest jakaś informacja, na którą należy zwrócić uwagę. Oświetlanie pomaga dziecku zwrócić uwagę na kluczowe fragmenty wypowiedzi. Aby wyszukać najlepszy sposób potrzeba wielu prób, by w końcu znaleźć ten sposób, który działa najlepiej na Twoje dziecko. Można spróbować zrobić głęboki wdech, chrząknąć lub zająkać się przy kluczowym elemencie wypowiedzi. Możemy spróbować powtarzać kilka razy dane słowo jakbyśmy się jąkali przez kilka sekund. Takie zabiegi powodują, że dziecko zazwyczaj zwraca się w naszą stronę i skupia uwagę. Jeśli żaden z wymienionych sposobów nie działa samodzielnie można spróbować łączyć je lub szukać jeszcze innych sposobów.

Modyfikacje aktywności

Do innych rodzai niebezpośrednich wskazówek możemy zaliczyć np: zmianę tonu głosu, zwalnianie lub przyśpieszanie tempa wymowy, pauzę, kaszlnięcie.

Przeszkody i wyzwania

Niektóre dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu wykazują brak zainteresowania i nie reagują na to ćwiczenie. Możliwe, że ich obserwowanie otoczenia jest na tyle zaburzone, że zdają się nie dostrzegać nawet najbardziej wyrazistych form niebezpośrednich wskazówek. Te dzieci będą wymagały wstępnie innego podejścia, w którym nauczą się reagowania na bezpośrednie wskazówki. To ćwiczenie powinno być wówczas następnym krokiem.